Психологтың кеңесі
Бала тәрбиесіндегі әкенің рөлі
"Әке болу өте оңай.
Әке болу, керісінше, қиын".
Буш
Бүгінде баланы тәрбиелеудегі әкенің рөлі туралы көп айтылады. Сарапшылар ерлердің әсерінсіз ұл немесе қыз болсын, толыққанды тұлғаны өсіру өте қиын екенін айтады. Әкесі-бүкіл әлем бойынша баланың нұсқаулығы. Егер ол қойылған сұрақтарды шешпесе, бай орта құрса, баланы өз іс – әрекетінде қолдаса және қалай қажет және қажет емес екенін көрсетсе, әкем өз миссиясын орындайды. Әке-үлкен бала, және бұл оның ерекше ерекшелігі. Әкем бүкіл әлемді үлкен ойын дамып келе жатқан өріс ретінде қолданады, әкем баланы себеп-салдарлық принципке үйретеді, әкем қарапайым заттарды ерекше тәсілмен қолдана алады және осылайша баланың сана-сезімін кеңейте алады, әкем қалыпты күйзелістерден қорықпайды, өйткені ол олардың қатал екенін біледі. Әкелер ешқандай жағдайда өздерінің осы ерекшеліктерін" ұрып – соғуға" болмайды, керісінше, оларды барлық жағынан қорғап, өсіру керек, олар сіздің балаларыңызға ең құнды сыйлықтардың бірі.
Ғылым бұрыннан белгілі (және сіз бұл фактіні қабылдауыңыз керек), жеке мысал екінші ретті рөл атқарады: ұлдың еркектілігі әкенің еркектігіне байланысты емес, бастысы – шынайы жылулық пен жақындық.
Баланың қалай өсетіні ата-ананың екеуіне де байланысты. Ең бастысы, ата-анасы оған не береді, атап айтқанда әкесі әлемдегі ешкім оған бере алмайтын нәрсені бере алады.
Әкесі баланың ойлау қабілетін дамытуда баға жетпес көмекші бола алады. Әкелер баланы аналар мен әжелерге қарағанда тезірек және дұрыс сөйлеуге үйрете алатындығы атап өтілді: бұл әкелер, аналардан айырмашылығы, сөздерді бұрмаламай, "тырнауға" тырыспайтындығына байланысты. Әдетте, ер адамдар балаларға заттарды (әсіресе дизайнерлермен, жұмбақтармен) манипуляциялауға жақсы үйретеді; әкемен өзара әрекеттесу балалардың көкжиегін кеңейтеді, олардың қызығушылықтарының кең өрісін қалыптастыруға ықпал етеді.
Әке фигурасы "ана-бала"жұпында сындарлы қарым-қатынас құру үшін маңызды. Баланың дамуының белгілі бір кезеңінде (әдетте бір жылдан кейін) үйлесімді қарым-қатынасы бар отбасында әкесі оған анасынан мүмкіндігінше ауыртпалықсыз "бөлініп", оңтайлы қашықтықты дамытуға көмектеседі. Кейбір психологтар тіпті әкелерге баланың өсуі мен әлеуметтенуі тұрғысынан маңызды, мысалы, баланы бесікке "көшіру", балабақшамен "танысу" және т. б. сияқты іс-шараларда бастаманы қабылдауға кеңес береді. Бұл баланың сыртқы әлемге өзіндік "бағыттаушысы", соның арқасында бала өзін қауіпсіз сезінеді.
Әке болу үшін олжа және алыс жазалаушы орган болу жеткіліксіз. Сіз балаға әсер еткіңіз келеді, оған өз құндылықтарыңызды сіңіргіңіз келеді – онымен туғаннан бастап нақты байланыс орнатыңыз және оны өмір бойы қолдай беріңіз. Бір жақсы әкем айтқандай:"Егер сіз жақын болғыңыз келсе – алғашқы екі жылда терлеуге тура келеді, бірақ алдымен қайтарым болмайды".
Әкесі баланы әлеуметтік иерархияны (бағыныштылық пен есеп беруді) дұрыс қабылдауға үйретеді. Ол оған биліктің нені білдіретінін түсінуге, мақұлдау және айыптау (немесе жазалау) сияқты әлеуметтік құралдармен таныстыруға мүмкіндік береді. Бұл баланы жақсы көретін анадан айырмашылығы, әкесі әдетте балаға белгілі бір талаптарды қояды, ол оған сәйкес келуі керек.
Баланы тәрбиелеудің жыныстық өзін-өзі тану сияқты аспектісіндегі әкенің рөлі маңызды. Ұлдар әкесіне қарап, белгілі бір мінез-құлық моделін қалыптастырады, оны кейіннен (ең дұрысы) ұстанады. Қыздар әкемен қарым-қатынас өздерін әйел ретінде анықтауға көмектеседі. Сонымен қатар, әкенің нақты қасиеттерінің қоғамдағы еркектік идеяларына сәйкестігі маңызды емес: әкенің балалармен жақындығы әлдеқайда маңызды.
Әкенің міндеті-ұлында немесе қызында еркек немесе әйелді ерекшелеу және дамыту.
Әкем мен ұлым
Әкелер әрқашан нағыз ерлердің ұлдарын өсіруге тырысады, бірақ кейде бұл жақсы ниет шамадан тыс қатаңдық пен отрядқа айналады – сондықтан ол "мылжың" болып өспейді және "нағыз шаруаларға немқұрайды қарамайды". Сонымен қатар, шамадан тыс қатаңдық баланың қорқынышын дамытады. Әкесі мен Ұлы арасында рухани жақындық болған кезде, балалар анасымен мұндай жақындық байқалмаса да, тыныш және гүлденген болып өседі. Егер әкемен қарым-қатынас жылы болса, ұлымен тең қарым-қатынаста болса, онда ол ата-ана құндылықтарын өздері ретінде үйренеді. Бұл жақындықты орнатудың ең қарапайым рецепті-босаңсу, тек әке болуды тоқтату және баламен қарым-қатынастан шынайы рахат пен қуаныш алу.
Бірақ сіздің талаптарыңыздың деңгейін және баланың жас ерекшеліктерін байланыстыруды ұмытпаңыз: жоғары талаптарды орындай алмау өзіңізге деген сенімнің жоғалуына әкеледі.
Әрине, әке-бұл мысал. Одан бала болашақ өзін" тартады": ер, күйеу және әке. Балаңызға не айтқаныңыз маңызды емес, өзіңізді қалай ұстағаныңыз маңызды – нәресте сіздің мінез-құлқыңызға еліктейді.
Әкесі мен қызы
Қызының әйел тағдырын анықтайтын әке. Оның жеке өміріндегі жетістігі, серіктестерді таңдау және олармен қарым – қатынас-бұл әкелік жауапкершілік аймағы.
Қыздар үшін әкемен физикалық байланыс өте маңызды – поцелуйлар, құшақтар оны өсіреді және өзін-өзі бағалайды, сондықтан көптеген әкелердің басты міндеті-жиі физикалық байланыстың кедергісін жеңу және жұмсақ болуды үйрену. Психологтар мен данагөйлердің айтуынша, нағыз әйелді тек әкесі ғана тәрбиелей алады. Күнделікті өмірде оған қамқорлық жасау, оның сүйіспеншілігі мен танылуына ие болу, оның қорғанысын сезіну, кеңестерін қабылдау, қыз нағыз әйел болады. Сонымен қатар, сіз қызыңызда тек әйел ерекшеліктерін дамытумен шектеле алмайсыз. Біріншіден," кішкентай патшалар", көбінесе өте бүлінген және тіпті өзімшіл адамдар, өмір шындығына бейімделу қиын. Әйелді тәрбиелеу тек қана кездесулер мен қыңырлықты ғана емес, сонымен қатар әйелдегі ең жақсы нәрсені – шыдамдылықты, икемділікті, даналықты дамытады. Екіншіден, әдетте, мамандық пен қоғамдағы табысты әйелдер – бұл зияткерлік дамуына әкелер ұлдарға әдеттегідей көп қаражат салған әйелдер. Қызының тәуелсіз өсуі үшін әкесімен бірлескен іс-шаралар, оның әңгімелері мен кеңестері де маңызды.
Ұл сияқты, қыз үшін де әке үлгі болып табылады, тек қарама-қарсы жыныстың өкілі. Қыздың болашақ өмірінің сценарийі әкенің онымен және анасымен қалай қарым – қатынасына байланысты-бұл анадан ең аз дәрежеде байланысты. Қыздың басты қажеттілігі-оған деген сүйіспеншілік пен мейірімділік. Қызы әкесінің мінез-құлқын әйелдерге деген еркектік қарым-қатынастың үлгісі ретінде үйренеді, оның бейнесі оның романтикалық идеалына айналады, ал болашақта қыз бейсаналық түрде оған ұқсас қатынасты іздейді.
Әке мен баланың қарым – қатынасындағы ең бастысы-қарым-қатынас жасау. Сонда тіпті қашықтық пен уақыттың болмауы кедергі емес. Ең бастысы, нәресте біледі: әкесі оны жақсы көреді, ол баланың өміріндегі барлық оқиғаларға қызығушылық танытады. Ең бастысы, әкем әрқашан кеңес пен бизнеске көмектеседі.
Консультация психолога
Роль отца в воспитании ребенка
«Стать отцом совсем легко.
Быть отцом, напротив, трудно».
В. Буш
О роли отца в воспитании ребенка сегодня говорят много. Специалисты отмечают, что довольно сложно вырастить полноценную личность, будь – то мальчик или девочка, без мужского влияния. Отец – это гид ребенка по миру. Если он не отмахивается от заданных вопросов, создает богатую окружающую среду, поддерживает ребенка в его начинаниях и показывает, как надо и не надо, – папа выполняет свою миссию. Папа – большой ребенок, и это – его уникальная особенность. Именно папа использует весь окружающий мир как большое игровое развивающее поле, папа учит ребенка причинно-следственному принципу, папа умеет использовать обычные вещи необычным способом и таким образом расширять границы сознания ребенка, папа не боится умеренных стрессов, так как знает, что они закаляют. И отцам ни в коем случае нельзя «забивать» эти свои черты, а, наоборот, нужно всячески их оберегать и культивировать, они – один из самых ценных подарков вашим детям.
Науке давно известно (и нужно принять этот факт), что личный пример играет второстепенную роль: мужественность сына не зависит от мужественности отца, главное – истинная теплота и близость.
От обоих родителей зависит, каким вырастит их чадо. Важно, то, что дают ему родители, в частности отец может дать то, что ни кто в мире больше дать ему не сможет.
Отец может стать неоценимым помощником в развитии мышления ребенка. Отмечено, что отцы могут научить ребенка говорить быстрее и правильнее, чем мамы и бабушки: связано это с тем, что папы, в отличие от мам, не коверкают слова и не «сюсюкают», стараясь «подстроиться» под карапуза. Как правило, мужчины лучше обучают детей манипуляциям с предметами (особенно с конструкторами, головоломками); взаимодействие с отцом расширяет кругозор малышей, способствует формированию у них более широкого поля интересов.
Фигура отца важна для выстраивания конструктивных отношений в паре «мать-ребенок». В семье с гармоничными взаимоотношениями на определенном этапе развития ребенка (обычно после года) отец помогает ему максимально безболезненно «отделиться» от матери и выработать им оптимальную дистанцию. Некоторые психологи даже рекомендуют именно отцам брать на себя инициативу в таких значимых с точки зрения взросления малыша и социализации мероприятиях, как «переселение» ребенка в свою кроватку, «знакомство» с садиком и т.д. Именно отец является своеобразным «проводником» ребенка во внешний мир, благодаря которому ребенок чувствует себя безопасно.
Для того чтобы быть отцом, мало быть добытчиком и далекой карающей инстанцией. Хотите иметь влияние на ребенка, привить ему свои ценности – наладьте с ним настоящий контакт с самого рождения и продолжайте поддерживать его всю жизнь. Как говорил один хороший папа: «Хочешь быть близким – первые пару лет придется попотеть, а отдачи сначала не будет».
Отец приучает ребенка адекватно воспринимать социальную иерархичность (подчиненность и подотчетность). Он дает ему понять, что значит авторитет, знакомит с такими социальными инструментами, как одобрение и порицание (или наказание). Связано это с тем, что, в отличие от матери, которая любит ребенка просто за то, что он «есть», отец обычно предъявляет к ребенку определенные требования, которым тот должен соответствовать.
Важна роль отца в таком аспекте воспитания ребенка, как его половая самоидентификация. Мальчики, глядя на отца, формируют определенную поведенческую модель, которой впоследствии (в идеале) будут придерживаться. Девочкам общение с папой помогает идентифицировать себя в качестве женщин. Причем соответствие реальных качеств отца бытующим в социуме представлениям о мужественности не является важным: намного более значима близость отца с детьми.
Задача папы – подчеркивать и культивировать мужское или женское в сыне или дочери.
Папа и сын
Папы всегда стараются вырастить из сыновей настоящих мужчин, но порой это благое намерение выливается в излишнюю строгость и отстраненность – чтобы не вырос «мямлей», да и «не пристало настоящим мужикам нежничать». Меж тем, излишняя строгость развивает в малыше страхи. При наличии душевной близости между отцом и сыном детишки вырастают более спокойными и благополучными, даже если с мамой такой близости не наблюдается. Если отношения с папой теплые, если с сыном общаются на равных, он с большей вероятностью усвоит родительские ценности как свои. Самый простой рецепт наладить эту близость – расслабиться, перестать быть только папой и начать получать от общения с малышом искреннее удовольствие и радость.
Но не забывайте соотносить уровень своих требований и возрастные возможности ребенка: невозможность исполнить завышенные требования приводит к потере веры в себя.
И, конечно, папа – это пример. С него мальчик «рисует» будущего себя: мужчину, мужа и отца. Не важно, что вы говорите ребенку, важно, как вы себя ведете, – подражать малыш будет только вашему поведению.
Отец и дочка
Именно отец определяет женскую судьбу своей дочери. Ее успех в личной жизни, выбор партнеров и отношения с ними – это зона отцовской ответственности.
Для девочек невероятно важен физический контакт с отцом – поцелуи, объятия растят и подпитывают ее чувство собственного достоинства, поэтому основная задача многих пап для начала – преодолеть барьер частого физического контакта и научиться быть нежными. Психологи и мудрецы утверждают – настоящую женщину может воспитать только отец. Заботясь о нем в быту, получая его ласку и признание, ощущая его защиту, воспринимая его советы, девочка становится настоящей женщиной. В то же время нельзя ограничиваться развитием в дочке только женских черт. Во-первых, «маленькие королевны», часто весьма избалованные и даже эгоистичные особы, трудно приспособляются к реалиям жизни. Воспитание женщины – это не только ухаживание и потакание капризам, но и взращивание лучшего, что есть в женщине, – терпения, гибкости, мудрости. Во-вторых, как правило, успешные в профессии и социуме женщины – это те, в интеллектуальное развитие которых отцы вкладывали столько же, сколько обычно вкладывают в сыновей. Для дочки, чтобы она выросла самостоятельной, также важна совместная деятельность с папой, его рассказы и советы.
Как и для мальчика, для девочки отец – тоже образец, только представителя противоположного пола. От того, как папа ведет себя с ней и мамой, зависит сценарий будущей жизни дочери – от матери это зависит в минимальной степени. Основная потребность дочери – ласка и доброта по отношению к ней. Поведение отца дочь усваивает как образец мужского отношения к женщинам, его образ становится ее романтическим идеалом, и в будущем девочка неосознанно ищет подобного отношения к ней.
Самое важное в общении папы и ребенка – это само желание общаться. Тогда даже расстояние и отсутствие времени не помеха. Главное, чтобы малыш знал: отец его любит, ему интересны все события в жизни ребенка. И самое главное, что папа всегда поможет и советом и делом.
