№1 қосымша
Тек қаз. және орыс нұсқасы
БАҚ-та, интернет-порталда жариялау және ақпараттық стендтерде орналастыру үшін Материал.
Қылмысқа қатыстылығы туралы мәселеге
Қабылданған шаралармен қылмысқа тікелей қатыспаған, бірақ қандай да бір тәсілмен қылмысты анықтауға және қылмыскерді әшкерелеуге кедергі келтірген азаматтардың қылмыстық жауаптылығы күшейтілді
Сонымен, қылмысқа қатыстылықтың негізгі түрлері:
- дайындалып жатқан нақты белгілі немесе жасалған аса ауыр қылмыс туралы, оның ішінде дайындалып жатқан терроризм актісі туралы хабарламау (ҚК 434-бабы, бұл ретте терроризм актісінің жолын кесуге көмектескен ақпарат үшін заңнамада сыйақы көзделген);
- сыбайлас жемқорлық, ауыр немесе аса ауыр қылмысты күні бұрын уәделеспей жасыру (ҚК 432-бабы).
Қылмысты жасырып қалу қылмыскерді, қылмыс құралдары мен құралдарын, қылмыс іздері мен өзге де дәлелдемелерді жасырып қалуды білдіреді.
Қылмыскерді жасыру оған баспана (үй-жай, үй, пәтер, сарай), көлік, жалған құжаттар беру, сыртқы келбетін өзгерту және жасырынуға болатын басқа да әрекеттер арқылы жасалуы мүмкін.
Қылмыстың іздерін және өзге де дәлелдемелерді жасыру әрекеттеріне қылмыстың іздері (мысалы, қан, саусақ іздері және өзге де іздер) сақталған киімді және заттарды жою (жуу, тазалау), хаттар мен басқа да құжаттарды жою, электрондық хаттарды, тасымалдаушыларды, хат жазысуларды, файлдарды жою, майысуларды жою немесе шыныны ауыстыру жатқызылуы мүмкін соқтығысқаннан кейін АВТОКӨЛІКТЕГІ фаралар және т. б.
Аталған іс-әрекеттер, яғни уәделеспей жасырып қалу және хабарламау заң шығарушымен ауыр деп жіктеледі және 6 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Айта кету керек, егер азамат қылмыскерді немесе оның құралдарын алдын-ала жасыруға уәде берсе, онда ол қылмысқа қатысушы, яғни көмекші деп танылады.
Қылмыстың жасалуына кеңестерімен, нұсқауларымен, ақпарат, осы әрекетті жасау құралдары немесе құралдарын берумен жәрдемдескен адам да көмектесуші деп танылуы мүмкін.
Көмекшінің іс-әрекетінің әлеуметтік қауіптілігі оның қылмысқа тікелей қатыспаса да, оның іс-әрекетімен орындаушының қылмыстық құқық бұзушылық жасауға деген шешімін күшейтеді және оны жасауды айтарлықтай жеңілдетеді. Осыған байланысты жауаптылыққа басқа қатысушыларымен қатар жазалануға жатады.
Қылмысқа қатысы үшін жауапкершілікті күшейтудің мақсаты азаматтардың сот төрелігіне жәрдемдесуді жандандыру, яғни қылмысты анықтауға және қылмыскерлерді әшкерелеуге ықпал ету болып табылады.
Қылмысақатыстылықмәселесіжөнде
Қабылданғаншараларменқаламыстықатыспай, алайдақылмыстыныстылықтарыскерелеугендай да біртіргеназаматтардықылмыстықжауапкершілігікүшейтілді.
Қылмыстықтықтылықтынегізгітүрлдері:
- сыбайласжемқорлық, ауырнемесе аса ауырқылмыстықүн құрынуәделеспейжасырыпқалу(ҚК-ның 432-бабы, алайдатерроризм актісінболғанемесежолынкесугекөмектескенатүшінсықызаңдытөленеді);
-терроризм актісі(ҚК-ның 434-бабы). - Терроризм актісі (ҚК-ның 434-бабы).Зәкір
болып табылады.
Қылмыстыжасырымқалуқалатындарды, қылмысжасауқаруы мен құралдарын, қылмыстары мен дәрежелердіқалыптастыруды (жасауды) білдіреді.
Қылмыс жасағанадамдыжасырған пана (ғимарат, үй, Петтер, қор),көлік, жалғанқұжаттар беру, сыртқыкелбетінөзгертужәнеолжасырына да әрекеттер жасалуымүмкін.
Қылмыстар мен қаруларынжасыруолардыжоюды, түрінөзгертуді, табылымүмкінемесежасыруымүмкін.
Қылмыстылықтарынжәнебасқа да дәрежелердіәрекеттерінеқызылмыстылықтары (мысалы, қан, оңтүстіктаңбалары мен өзгеге де іздер) сақталғанкиімдіжәнезаттардыжою(жууу, тазарту),хаттар мен басқа да құжаттарды, электронды құжаттарды, ақпаратасығыштарын, хат алмасуларын, файлдардыжою, қағазкеткенненкейіннавтокөліктісуларынжою мен фараоныңшынысынауыстыжатқызылуымныңүмкін.
Аталғаніс-әрекеттер, яғникүн құрынуәделеспейжасыпқалужәнехабарламауау, ауырқылмыссанатқызыладыжәне де 6 жыл бас бостандығынан айырылуынжазалынады.
Бұлрететемыназараударғанжөн, яғниегерамқалымыстқалатындарды-ала уәделесіпжасырса, бұндайәрекеткөмекберушітүрындықтысысыбайластырылады. Зәкір
Көмекшілермен, нұсқамаларымен, ақпараттармен, осы іс-әрекеттеруғақарунемесеқұралдардыберуіменқалыптылықтынжасалуынажәрдемдескенадам. Зәкір
Көмекшілігіңіздікөрінісіздікіздікатықтықатыспаса иә, өзініңәрекеттеріменқалыптықұқпақтықұқпақушылығыжылыжасауғашышына оны жасаудыедәуелдіеді. Осығанбайланыстыжауаптылыққабақатысушыларыменқатаржазалануғажатады.
Қылмыстықтықтықтықтықтықтықтықтықтықтықтықтарындатауаптылықтарындықтөмендікөмектесуін, яғнықылмыстылықтауғажәне оны жасағанадамдыдәреугежәрдемдесуіболыптабылуы.
№2 зәкір қосымшасы
Дәріс материалы
қылмысқа қатыстылығы үшін қылмыстық жауаптылық туралы
(құқықтық жалпы оқыту шеңберінде жеткізу үшін)
Қолданыстағы қылмыстық заңнама жеке тұлғалардың қылмыс жасағаны үшін, яғни қылмыстың объективті жағын орындаушылар үшін қылмыстық жауапкершілікті қарастыратынын бәрі біледі.
Сонымен қатар, ҚР Қылмыстық кодексі сондай-ақ қылмыс жасауға тікелей қатыспаған азаматтардың қылмыстық жауапкершілігін қарастырады, олар қылмысты анықтауға және оны жасаған адамды әшкерелеуге қандай да бір тәсілмен кедергі келтірді, яғни сот төрелігін жүзеге асыруға қарсы іс-қимыл жасады.
Қылмыстық заңда бұл ұғым қылмысқа қатысты термин болып табылады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде жауаптылық көзделген қылмысқа қатыстылықтың негізгі түрлері мыналар болып табылады:
1. Жасалған қылмысты күні бұрын уәделеспей жасыру (ҚК 432-бабы);
2. Дайындалып жатқан немесе жасалған нақты қылмыс туралы хабарламау. (ҚК 434-бабы).
Бұл түрлердің айырмашылығы келесідей.
Қылмыс туралы хабарламау қасақана әрекетсіздіктен, яғни әрбір адамның заңмен көзделген құқықтық міндетін орындамауынан дайындалып жатқан немесе жасалған аса ауыр қылмыс не дайындалып жатқан терроризм актісі туралы анық белгілі тиісті мемлекеттік органдардың назарына жеткізуден тұрады.
Керісінше, қылмысты жасырып қалу, керісінше, белсенді әрекеттер жасауда, атап айтқанда қылмыс жасаған адамды, қылмыс құралдары мен құралдарын, қылмыс іздері мен өзге де дәлелдемелерді жасыруда (жасыруда) көрініс табады.
Қылмыс жасаған адамды жасыру оған баспана, көлік, жалған құжаттар беру, сыртқы келбетін өзгерту және жасырынуы мүмкін басқа да әрекеттер арқылы жасалуы мүмкін.
Қылмыс құралдары мен құралдарын жасыру олардың жойылуынан, сыртқы түрінің өзгеруінен, оларды табу мүмкін емес жерге жасырудан көрінуі мүмкін.
Қылмыстың іздерін және өзге де дәлелдемелерді жасыру әрекеттеріне қылмыстың іздері (мысалы, қан, саусақ іздері және өзге де іздер) сақталған киімді және заттарды жою (жуу, тазалау), хаттар мен басқа да құжаттарды жою, электрондық хаттарды, электрондық-цифрлық құжаттарды, хат жазысуларды, файлдарды жою, сондай-ақ оларды жою жатқызылуы мүмкін электронды-сандық ақпарат тасығыштарды, қағып кеткеннен кейін автокөліктің майысуларын жою немесе фараның шынысын ауыстыру және т. б.
Бұл жерде азаматтардың хабарламағаны және жасырғаны үшін қылмыстық жауаптылығы қылмыстың барлық санаттары бойынша емес, тек осы баптың өзінде көрсетілгендерін атап өту маңызды.
ҚР Қылмыстық кодексіндегі қылмыстар санаттарының тізбесін еске сала кетейін: онша ауыр емес, ауырлығы орташа, ауыр және аса ауыр, олар сипаты мен ауырлық дәрежесі бойынша аражігі ажыратылған және жаза бойынша айқындалады.
Мәселен, күні бұрын уәделеспей жасырынғаны үшін қылмыстық жауапкершілік сыбайлас жемқорлық, ауыр немесе аса ауыр қылмыстар бойынша ғана туындайды.
Ал хабарламағаны үшін қылмыстық жауапкершілік аса ауыр қылмыстар бойынша немесе дайындалып жатқан терроризм актісі бойынша ғана туындайды.
Басқаша айтқанда, егер азамат көршісінің қой ұрлағаны туралы сенімді түрде білетін болса, онда ол үшін ештеңе болмайды, бірақ егер ол көршісінің жасаған өлтіруі туралы сенімді түрде білетін болса, мысалы, әйелі, онда дәлелдер болған жағдайда, бұл азамат көршісінің жасаған өлтіруі туралы хабарламағаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылуы мүмкін.
Айта кету керек, 2015 жылдың 01 қаңтарынан бастап қолданыстағы ҚР жаңа Қылмыстық кодексінде жоғарыда аталған қылмыстарды жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілік кеңейтілді.
Мәселен, алдын ала уәделеспей жасырынғаны үшін ауыр немесе аса ауыр қылмыстан басқа, бұрын ҚР ҚК-де болмаған сыбайлас жемқорлық қылмыстар бойынша да жауапкершілік туындайды.
Хабарламағаны үшін, дайындалып жатқан немесе жасалған аса ауыр қылмыстан басқа, жауапкершілік дайындалып жатқан терроризм актісімен де туындайды.
Сонымен қатар, жаңа Қылмыстық кодекс жоғарыда аталған қылмыстарды жасағаны үшін жауапкершілікті қатаңдатады, егер:
1. қылмыс туралы хабарламағаны үшін (1997 жылғы редакциядағы ҚР ҚК 364-бабы) 1 жылға бас бостандығын шектеу түріндегі ең жоғарғы жаза көзделген және ол тиісінше онша ауыр емес қылмыстарға жатқызылған, қазіргі уақытта (2014 жылғы редакциядағы ҚР ҚК 434-бабы) ең жоғарғы жаза 6 жылға бас бостандығынан айыру және тиісінше ауыр қылмыстарға жатады.
Приложение №1
Только первое приложение каз. и рус вариант
Материал для опубликования в СМИ, на интернет-портале и размещения на информационных стендах.
К вопросу о прикосновенности к преступлению
Принятыми мерами ужесточена уголовная ответственность граждан, которые непосредственно участие в совершении преступления не принимали, но тем или иным способом препятствовали выявлению преступления и изобличению преступника
Так, основными видами прикосновенности к преступлению являются:
- недонесение о достоверно известном готовящемся или совершенном особо тяжком преступлении, в т.ч. о готовящемся акте терроризма
(статья 434 УК, при этом за информацию, которая помогла пресечь акт терроризма законодательством предусмотрено вознаграждение);
- заранее необещанное укрывательство коррупционного, тяжкого или особо тяжкого преступления
(статья 432 УК).
Укрывательство преступления выражается в укрытии преступника, средств и орудий преступления, следов преступления и иных доказательств.
Укрытие преступника может быть совершено путем предоставления ему убежища
(помещения, дома, квартиры, сарая), транспорта, поддельных документов, изменения внешности и других действий, посредством которых он может скрываться.
К действиям по сокрытию следов преступления и иных доказательств могут быть отнесены уничтожение (стирка, чистка) одежды и предметов, на которых сохранились следы преступления (например, кровь, отпечатки пальцев и иные следы), уничтожение писем и других документов, уничтожение электронных писем, носителей, переписки, файлов, удаление вмятин или замена стекла фары на автотранспорте после совершенного наезда и др.
Отмеченные действия, т.е. необещанное укрывательство и недонесение, относятся законодателем к категории тяжких, и наказываются лишением свободы на срок до 6 лет.
При этом следует отметить, что если гражданин заранее обещал укрыть преступника либо его орудия, то он признается соучастником преступления, т.е. пособником.
Пособником также может быть признано лицо, содействовавшее совершению преступления советами, указаниями, предоставлением информации, орудий или средств совершения этого деяния.
Общественная опасность действий пособника выражается в том, что он, хотя и не принимает непосредственное участие в совершении преступления, но своими действиями укрепляет у исполнителя решимость совершить уголовное правонарушение и существенно облегчает его совершение. В этой связи пособник подлежит ответственности и наказанию наравне с другими соучастниками.
Целью ужесточения ответственности за прикосновенность к преступлению является активизация граждан по оказанию содействия правосудию, т.е. способствование выявлению преступления и изобличению преступников.
Қылмысқақатыстылықмәселесіжөніде
Қабылданғаншараларменқылмысқатікелейқатыспай, алайдақылмыстыңанықталуынажәнеқылмыскердіәшкерелеугеқандай да біркедергікелтіргеназаматтардыңқылмыстықжауапкершілігікүшейтілді.
Қылмысқақатыстылықтыңнегізгітүрлері:
- сыбайласжемқорлық, ауырнемесе аса ауырқылмыстыкүнібұрынуәделеспейжасырыпқалу
(ҚК-нің 432-бабы, алайдатерроризм актісінболғызбауғанемесежолынкесугекөмектескенақпаратүшінсыйақызаңдытүрдетөленеді);
- дайындалыпжатқанынемесежасалғаныанықбелгiлi аса ауырқылмыс не дайындалыпжатқаныанықбелгілі терроризм актісітуралыхабарламау
(ҚК-нің 434-бабы).
болыптабылады.
Қылмыстыжасырыпқалуқылмыскерді, қылмысжасауқаруы мен құралдарын, қылмысіздері мен дәлелдемелердіжасырыпқалуды (жасыруды) білдіреді.
Қылмысжасағанадамдыжасыруоған пана
(ғимарат, үй, пәтер, қора),көлік, жалғанқұжаттар беру, сыртқыкелбетінөзгертужәнеолжасырынаалатынбасқа да әрекеттерарқылыжасалуымүмкін.
Қылмысқұралдары мен қаруларынжасыруолардыжоюды, түрінөзгертуді, табылуымүмкінемесжергежасырудыбілдіруімүмкін.
Қылмыстыңіздерінжәнебасқа да дәлелдемелердіжасыруәрекеттерінеқылмыстыңіздері
(мысалы, қан, саусақтаңбалары мен өзге де іздер) сақталғанкиімдіжәнезаттардыжою
(жуу, тазарту),хаттар мен басқа да құжаттарды, электрондыққұжаттарды, ақпараттасығыштарын, хат алмасуларды, файлдардыжою, қағыпкеткенненкейінавтокөліктіңмайысуларынжою мен фараныңшынысынауыстыружәнетағыбасқаларыжатқызылуымүмкін.
Аталғаніс-әрекеттер, яғникүнібұрынуәделеспейжасырыпқалужәнехабарламау, ауырқылмыссанатынажатқызыладыжәне де 6 жыл бас бостандығынанайрылуыменжазалынады.
Бұлреттемынағанназараударғанжөн, яғниегерадамқылмысткердінемесеқаруларыналдын-ала уәделесіпжасырса, бұндайәрекеткөмекберушітүріндеқылмысқасыбайласретіндеқатысудептанылады.
Көмекшікеңестерiмен, нұсқауларымен, ақпарат, осы іс-әрекеттіжасауғақарунемесеқұралдардыберуіменқылмыстыңжасалуынажәрдемдескенадам.
Көмектесушініңқоғамдыққауіптілігініңкөрінісіолқылмыстыққатікелейқатыспаса да, өзініңәрекеттеріменорындаушыныңқылмыстыққұқықбұзушылықтыжасауғашешіміннығайтадыжәне оны жасаудыедәуіржеңілдетеді. Осығанбайланыстыжауаптылыққабасқақатысушыларыменқатаржазалануғажатады.
Қылмысқақатыстылығыүшінқылмыстықжауаптылықтықатаңдатудыңмәніазаматтардыңсот төрелігінебелсендікөмектесуін, яғниқылмыстыанықтауғажәне оны жасағанадамдыәшкерелеугежәрдемдесуіболыптабылады.
Приложение №2
Лекционный материал
об уголовной ответственности за прикосновенность к преступлению
(для доведения в рамках правого всеобуча)
Всем известно, что действующее уголовное законодательство предусматривает уголовную ответственность физических лиц за совершение ими преступлений, то есть исполнителей объективной стороны преступления.
Вместе с тем Уголовный кодекс РК предусматривает также уголовную ответственность граждан, которые непосредственно участие в совершении преступления не принимали, то тем или иным способом препятствовали выявлению преступления и изобличению лица, его совершившего, то есть противодействовали осуществлению правосудия.
В уголовном праве это понятие носит термин прикосновенность к преступлению.
Основными видами прикосновенности к преступлению, за которые Уголовным кодексом Республики Казахстан предусмотрена ответственность, являются:
1. Заранее необещанное укрывательство совершенного преступления (статья 432 УК);
2. Недонесение о достоверно известном готовящемся или совершенном преступлении. (статья 434 УК).
Отличие указанных видов заключается в следующем.
Недонесение о преступлении заключается в умышленном бездействии, то есть в невыполнении предусмотренной законом правовой обязанности каждого лица доводить до сведения соответствующих государственных органов о достоверно известном готовящемся или совершенном особо тяжком преступлении либо достоверно известном готовящемся акте терроризма.
В отличие от этого укрывательство преступления выражается, напротив, в совершении активных действий, в частности в укрытии (сокрытии) лица, совершившего преступление, средств и орудий преступления, следов преступления и иных доказательств.
Укрытие лица, совершившего преступление, может быть совершено путем предоставления ему убежища, транспорта, поддельных документов, изменения внешности и других действий, посредством которых он может скрываться.
Сокрытие средств и орудий преступления может выразиться в их уничтожении, изменении их внешнего вида, укрытии их в место, недоступное для обнаружения.
К действиям по сокрытию следов преступления и иных доказательств могут быть отнесены уничтожение (стирка, чистка) одежды и предметов, на которых сохранились следы преступления (например, кровь, отпечатки пальцев и иные следы), уничтожение писем и других документов, уничтожение электронных писем, электронно-цифровых документов, переписки, файлов, а также носителей электронно-цифровой информации, удаление вмятин или замена стекла фары на автотранспорте после совершенного наезда и др.
Здесь важно отметить, что уголовная ответственность граждан за недонесение и укрывательство наступает не по всем категориям преступлений, а лишь только которые указаны в самой статье.
Напомню перечень категорий преступлений в Уголовном кодексе РК: небольшой тяжести, средней тяжести, тяжкие и особо тяжкие, которые разграничены по характеру и степени тяжести и определяются по наказанию.
Так, уголовная ответственность за заранее необещанное укрывательство наступает лишь по коррупционным, тяжким или особо тяжким преступлениям.
Тогда как за недонесение уголовная ответственность наступает лишь по особо тяжким преступлениям либо по достоверно известным готовящемся акте терроризма.
Проще говоря, если гражданину стало достоверно известно о совершенной его соседом краже барана, то ему ни чего за это не будет, но если ему стало достоверно известно о совершенном соседом убийстве например своей жены, то при наличии доказательств этого гражданина могут привлечь к уголовной ответственности за недонесение о совершенном соседом убийстве.
Надо отметить, что новым Уголовным кодексом РК, действующим с 01 января 2015 года, расширена уголовная ответственность за совершение вышеуказанных преступлений.
Так, за заранее необещанное укрывательство помимо тяжкого или особо тяжкого преступления ответственность наступает и по коррупционным преступлениям, чего ранее в старом УК РК не было.
За недонесение помимо по достоверно известным готовящемся или совершенном особо тяжком преступлении, ответственность наступает и по достоверно известным готовящемся акте терроризма.
Более того новым уголовным кодексом серьезно ужесточена ответственность за совершение вышеуказанных преступлений, так если:
1. за недонесение о преступлении (ст. 364 УК РК в редакции 1997 года) было предусмотрено максимальное наказание в виде 1 года ограничении я свободы, и оно соответственно относилось к преступлениям небольшой тяжести, то в настоящее время (ст. 434 УК РК в редакции 2014 года) максимальное наказание предусмотрено в виде 6 лет лишения свободы и соответственно относится к тяжким преступлениям.
2. За укрывательство преступлений (ст. 363 УК РК в редакции 1997 года) было предусмотрено максимальное наказание в виде 2 лет лишения свободы, и оно также относилось к преступлениям небольшой тяжести, то в настоящее время (ст. 432 УК РК в редакции 2014 года) максимальное наказание предусмотрено в виде 6 лет лишения свободы и соответственно относится к тяжким преступлениям.
За совершение вышеуказанных преступлений несут уголовную ответственность граждане на общих началах, то есть по достижению 16 лет.
При этом в соответствии с Конституцией Республики Казахстан и уголовным законом не подлежат уголовной ответственности за недонесение и укрывательство супруг (супруга) или близкий родственник лица, совершившего преступление, а также священнослужители за недонесение о преступлениях, совершенных лицами, доверившимися им на исповеди.
Кроме того адвокат не может быть привлечен к уголовной ответственности за недонесение о другом совершенном его подзащитным факте преступления, ставшем известном адвокату при оказании им юридической помощи.
В уголовном судопроизводстве в соответствии с пунктом 11 статьи 7 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан близкими родственниками признаются родители, дети, усыновители (удочерители), усыновленные (удочеренные), полнородные и неполнородные братья и сестры, дедушка, бабушка, внуки. Данный перечень близких родственников является исчерпывающим и расширительному толкованию не подлежит.
От заранее необещанного укрывательства преступления следует различать заранее обещанное укрывательство уголовного правонарушения, которое в соответствии с уголовным законом признается соучастием в уголовном правонарушении в виде пособничества.
В связи с актуальностью в последнее время указанной категории преступлений Верховным Судом Республики Казахстан был проведен в прошлом году анализ судебной практики рассмотрения судами страны уголовных дел указанной категории, на основе чего 22 декабря 2016 года было принято Нормативное постановление Верховного суда РК за № 14 «О некоторых вопросах применения судами законодательства об ответственности за прикосновенность к преступлению и пособничество вуголовном правонарушении», которое входит в состав действующего законодательства и обязательно для всех без исключения государственных органов, органов местного самоуправления, юридических лиц, должностных лиц, граждан и подлежит неукоснительному исполнению на всей территории Республики Казахстан.
Это те основные понятия уголовной ответственности за прикосновенность к преступлению, которые граждане нашей страны должны знать, чтобы не быть привлеченным к уголовной ответственности за совершение вышеуказанных преступлений, поскольку незнание закона, как известно, не освобождает от ответственности.
